کد مطلب:1847 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:27

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

در كتابهاي درسي از فرويد زياد استفاده شده و نظريات او در روانشناسي حرف اوّل را ميزند اما در كتب مذهبي به نظريات او خرده ميگيرند. در اين باره راهنمايي كنيد و كتاب هايي را معرفي نماييد.

برادر گرامي! از اين كه با ما مكاتبه نمودهايد سپاسگزاريم.

بدون ترديد فرويد روان شناس باهوش و روانكاو زبردستي بوده، ولي قطعاً نظريات ايشان مانند دانشمندان ديگر قابل نقد و بررسي است.

البته ايشان نظريات تازه و جديد و قابل توجهي در روانشناسي بيان كرده است و بر اين اساس در كتابهاي روانشناسي از نظريات ايشان ذكر ميشود؛ نظرياتي مانند روان ناخودآگاه، فرافكني و...، اما اين به معناي درست بودن تمام نظريات او و به خصوص در مورد دين و خاستگاه آن و نقدناپذير بودن آنها نميباشد.

بر اين اساس، بعضي از عقايد فرويد را دانشمندان بزرگ اعم از مذهبي و غير مذهبي با كمال صراحت و مستدل رد كردهاند. بعضي از روان شناسان غربي كه به افكار وي ابراز تمايل ميكنند، نتوانستهاند نارسايي حرفهاي او را در مورد مذهب پنهان نمايند: يكي از آنها ميگويد: كساني كه آثار فرويد را مطالعه ميكنند، به اين نتيجه خواهد رسيد كه او انتظارها و خواستههاي خواننده را درباره مسائل مذهبي و نظائر آنها به طريق مختلف اجابت ننموده و پاسخ پرسش هايي را كه در اين زمينه وجود دارد نداده است، ولي بايد به خاطر آورد كه فرويد هرگز ادعا نكرده كه توضيح كاملي درباره امور مذهبي داده است.(1)

هارتمن و كريز بر اين مسئله اشاره دادند كه فرويد در ارتباط با رشد شخصيت، در وهله نخست متأثر از دكترين تكامل داروين بوده است، در نتيجه تمايل داشته تا مراحل رشد را در قالب اصطلاحات تكامل انسان مطرح سازد.(2)

در اين جا به بعضي از اشكالات نظريه فرويد اشاره ميكنيم:

1- وي وجدان اخلاقي را همان منهيات اجتماعي و تمايلات واپس زده ميداند و تصريح نموده كه تصوّرات ابتدايي خوب و بد در بشر وجود ندارد و وجدان اخلاقي فطري نيست. اما اين نظريه حتي نزد طرفداران مكتب او مقبول نيست. يكي از آنها ميگويد: البته همه گفتههاي فرويد را نبايد كاملاً صحيح و منطبق با واقع دانست، مثل مفهومي كه او از وجدان باطن استنباط ميكند، كه متضمن عيوب و نقائصي است.(3)

2- فرويد در فرايند قوام شخصيت، براي غريزه جنسي نقش بسيار مهم و استثنايي قائل است و آن را از اغاز با كودك همراه دانسته و بر اساس آن مراحل رشد شخصيت را به: دهانيك مقعدي و آلتي تقسيم ميكند. وي به هيچ وجه به رشد و مراحل مختلف آن از جنبههاي ذهني و ادراكي و ساير ابعاد رواني انسان، توجه نميكندو گويا همه آنها را در مسير جنسيت ديده و رشدشان را در آن جهت توجيه ميكند و اين درست بر خلاف يافتههاي شخصي و تجارت علمي است. فرويد براي كودك قائل به غريزه جنسي از آغاز تولد است، هر چند عدهاي گفتهاند مراد وي از غريزه جنسي و يا جنسيت، معني متداول آن نيست، بلكه منظور لذتهاي جنسي است اما اين توجيه دور از واقعيت است.

شاهد بر اين مدعا سخنان فرويد است. او ميگويد: در دوران كودكي، غرايز جنسي به يكديگر وابسته نيستند، ولي در دوران بلوغ اين مناطق با هم در ايجاد لذت شركت ميكنند.(4) عشق مادري، محبت فرزندي و برادري، رفاقت و دوستي به عقيده فرويد از جنسيت مشتق هستند. روابط مادر با فرزند و معلم با شاگردان و به طور كلي تمام ارتباطهاي اجتماعي بين اشخاص يا طبعاً خصيصه جنسي دارند و يا داراي اصل و ريشه جنسي هستند.(5) اما هيچ دليلي بر مدعاي فرويد نميتواند باشد.

ضرورتي ندارد كه گفته شود همه غرايز از آغاز تولد در انسان يا حيوان بالفعل موجود است. ثانياً صرف اين كه مثلاً لب و دهان در بزرگي يكي از منابع شهوت زا است، دليل آن نيست كه عمل مكيدن را كه براي كودك لذّت آور است، مستند به غريزه جنسي بدانيم، بلكه موضوع لذّت بردن كودك از مكيدن، نشانه حكمت الهي است. اين يك ميل كمكي براي تأمين غريزه تغذيه است.

3- فرويد بر اساس نظريه سه نظامي خويش درباره شخصيت معتقد است كه بين نهاد و من ناسازگاري به وجود ميآيد و اگر من كنترل بيشتري داشته باشد، اضطراب افزايش مييابد و انسان براي مقابله با آن يا رياضت ميكشد و يا به افكار روشنفكرانهاي از قبيل افكار فلسفي يا مذهبي دست مييابد. اين يكي از اشتباهات بزرگ فرويد است. او توجه ندارد كه فطرت خداگرايي يا خداجويي در اين سنين، ظهور و خودنمايي در وجود جوان دارد. فرويد معتقد است كه علت تكوين مذهب مبني بر دو پديده زير است:

1- تشويش و اضطراب انسان در برابر تحريكهاي غريزي خود.

2- ترس انسان در برابر نيروهاي خصمانه طبيعت.

به اين ترتيب فرويد بر خلاف رناك عامل عقل را تكوين مذهب دخالت نميدهد و آن را يك امر نفساني ميداند.(6) آيا دانشمندان الهي جهان كه به خدا ايمان آوردهاند، اعتقادشان بر اساس روانكاويهاي فرويد بوده است؟

براي بررسي بيشتر با نظريات وي و نقدهاي آن كتابهاي ذيل معرفي ميشود:

1- انديشههاي فرويد،

2- فرويد و فرويديسم،

3- كودك، ج 1، از آقاي فلسفي،

4- مكتبهاي روانشناسي و نقد آن، ج 1، از دفتر همكاري حوزه و دانشگاه،

5- نقدي بر فرويدويسم از ديدگاه روانشناسي علمي، اثر هاري كي ولز، ترجمه نصراللَّه كسرائيان.

پي نوشتها:

1. محمد تقي فلسفي، كودك ج 1، ص 336، به نقل از انديشههاي فرويد، ص 86.

2. مكتبهاي روانشناسي و نقد آن، ج 1، ص 324.

3. كودك، ج 1، ص 345.

4. مكتبهاي روانشناسي و نقد آن، ص 379.

5. كودك، ج 1، ص 36، به نقل از انديشههاي فرويد، ص 47.

6. همان، ص 86.